Schoonmaken
Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen
In 2016 werd dit werk teruggevonden. Het was 14 jaar eerder gestolen uit het museum. Toen het werk weer thuiskwam, stelde de restaurator opgelucht vast dat het nauwelijks beschadigd was. Wel besloot ze dat het tijd was om het schoon te maken. Ze verwijderde de verouderde, vergeelde vernislaag.
Onderzoek
Voordat het schilderij werd behandeld, onderzochten experts het eerst grondig. Een minuscuul verfmonster en een speciale scan van het oppervlak gaven samen veel informatie prijs over de opbouw van de verf- en vernislagen. Ook werd zo vastgesteld uit welke materialen deze lagen bestonden. Met die kennis wist de restaurator met welk oplosmiddel ze de bovenste, verkleurde vernislaag veilig kon verwijderen.
Met speciale scanapparatuur werd de opeenstapeling van (half-) transparante verf- en vernislagen onderzocht.
Foto gemaakt tijdens de vernisafname. Het verkleurde vernis ligt rechts nog als een gele sluier over de kleuren. Links is het vernis al verwijderd en ogen de kleuren weer koeler.
De restaurator haalt voorzichtig het verkleurde vernis van het schilderij.
Beschermlaag
Een vernislaag wordt aangebracht om de verflagen te beschermen tegen stof en vuil. Ook geeft vernis diepte en contrast aan de kleuren. Van Gogh liet zijn schilderijen liever ongevernist, maar uit praktische of esthetische overwegingen hebben de eigenaren van dit schilderij toch voor een vernislaag gekozen.
Het effect van vernis op de verf is vergelijkbaar met water op een droge steen: de kleuren ogen meer verzadigd, de contrasten worden groter. Dat komt omdat het licht anders breekt op de laag die als een dunne film op het oppervlak ligt.
Eiwit
Onder de stereomicroscoop ontdekte de restaurator ook een soort vernislaag die wél door Van Gogh werd aangebracht.
Het is een ‘uithaalvernis’: een dunne laag eiwit op de verf. De kunstenaar gebruikte deze waarschijnlijk als tijdelijke beschermlaag. Ook kon hij zo het effect van de kleuren beter beoordelen.
Onder de microscoop zijn de resten van het eiwitvernis te zien als ‘eilandjes’ op de verf.
Dit eiwitvernis werd nooit verwijderd. Tijdens het uitharden kromp en scheurde de laag. Omdat de verf eronder nog niet helemaal droog was, trok het daarmee ook haarscheurtjes in de verf.
Dit model van de dwarsdoorsnede van een verfmonster laten zien hoe de verf- en vernislagen zijn opgebouwd:
1. doek
2. grondlaag
3. verflagen, uit eerste schildersessie
4. eiwit laag
5. verlagen uit tweede schildersessie
6. twee lagen van (synthetisch) vernis
