Op de schop
Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen
De röntgenfoto die van dit schilderij is gemaakt, laat zien dat Van Gogh het na een tijd bewerkt heeft. De boer met schep over zijn schouder - middenvoor - overschilderde hij daarbij met een groepje kerkgangers. Ook voegde hij toen de kerkgangers voor de deur toe, en de herfstbladeren aan bomen en struiken.
Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen, 1884-1885
De blauwe hes van de boer met schop schemert door in de sjaal van de linker vrouw (middelste groepje vooraan). Haar hand is vrijwel identiek aan de zijne.
Vincent vertelde zijn broer Theo in een brief uit begin 1884 over het schilderij dat hij voor zijn moeder maakte, en voegde een schetsje toe. Daarop zien we hoe het schilderij er aanvankelijk uitzag. Centraal op de voorgrond staat een boer.
Brief aan Theo van Gogh, Nuenen, c. 3 februari 1884
Ook in de pentekening die Van Gogh van het kerkje maakte vóórdat hij aan het schilderij begon, zien we de boer met schep.
Vincent van Gogh, De Hervormde Kerk te Nuenen, 1884, potlood, pen en inkt op papier, Kröller-Müller Museum, Otterlo
Mogelijk was Van Gogh geïnspireerd door dit schilderij van zijn grote voorbeeld Jean-François Millet. Op diens schilderij van een kerk in Greville staat ook een boer met schep afgebeeld.
Jean-François Millet (1814-1875)
De kerk van Greville, 1871-1874
olieverf op doek, Musée d’Orsay, Parijs
© RMN-Grand Palais (Musée d'Orsay) / Hervé Lewandowski
Toevoegingen
Voor zijn toevoegingen gebruikte Van Gogh andere, lichtere kleuren. Het zijn complementaire kleuren die elkaars werking versterken. Zo gaat het geel-oranje van de herfstbladeren mooi samen met het blauw in de achtergrond.
Daardoor denken onderzoekers dat hij de wijzigingen ruim anderhalf jaar later aanbracht, in de herfst van 1885. Voor die tijd gebruikte hij zulke kleurencombinaties nauwelijks.
Detail, de smalle blauwe boomstam en de oranje-gele herfstbladeren voegde Van Gogh eind 1885 toe aan het schilderij.
Detail, het pad in de voorgrond vrolijkte de kunstenaar op met verfstreken in lichtere kleuren: groen, roze en oranje.
